Քառաթև պրելյուդ

* * * Էդուարդ Հարենցին

Ցավի, կարոտի, սիրո ու սպասման
Ամպրոպ է ձայնդ,
Որ կարկատում է
Բախտի ափերի
Աղոթակոլոլ հառաչանքները…

Հրեշտակների տեսողությունն է
Աչքերիդ գույնը,
Որով ներկվում են
Հույսի սպիները
Քո թարթիչների նյարդափնջերով…

Երազանքների լսողությունն է
Քո լռությունը,
Որով հևում են
Հեքիաթաբաշ ճերմակ նժույգները`
Բախտիդ կածաններով արշավելիս…

Շնչառությունդ
Աստծո հոգոցն է,
Որ ձայնագրում է
Ցավի, կարոտի, սիրո ու սպասման
Համբերությունը…

Սովորեցրու հավատալ

Ստուգիր, տեսնենք նորություն կա՞ գալիքից,
Թե չէ անցյալս կյանքս կերել է,
Ներկաս ձանձրացրել ու զզվեցրել է,
Ես էլ հոգնեցի այսքան սպասելուց…

Իսկ ինձ պետք չէ
Համբերություն ու սպասում…
Թե կարո՞ղ ես, սովորեցրու հավատալ.
Ես իմ ողջ կյանքի պաշար հավատը
Անփութորեն լռիվ վատնել եմ,
Որն այնքա~ն էր շատ,
Որ կհերիքեր
Հազար կյանք ապրող հարյուր հազարին…
Սակայն մի երկու իզուր առիթով
Իսպառ վատնեցի…
Ձրի էր տրվել. արագ վատնեցի:
Ու հիմա հաճախ ես խարխափում եմ,
Անգամ երբ լույսն է ձեռքերս բռնում,
Որ ինձ ուղեկցի…

Տված հավատիդ սերմերի դիմաց
Ես կվճարեմ ինչով կամենաս…
Ու թող չթվա թե ողորմում եմ.
Այդ փոխանակման փոքրիկ արդյունքից
Ինքդ ավելի շատ ձեռք կբերես,
Քան հիմա, իմ այս ծանր խոհերից,
Զարմացած միտքդ ենթադրում է…
Դու հավատ կտաս,
Ես` ինչ որ ուզես…
Բայց շատ բան չունեմ.
Միայն ցանկության ահռելի պաշար,
Հիասթափվելուց դեռ չմեռնելու մի վիթխարի ուժ,
Ու ապրելու կամք…
Դե հիմա ստուգիր
Ոչ թե նախնական միամիտ խնդրանքս,
Այլ քեզ մոտ ստուգիր`
Տե’ս հավատ ունե՞ս…

Բայց դու էլ հանկարծ ձեռքդ չտանես
Հագիդ վարտիքի նեղլիկ գրպանը:
Այնտեղ ի՞նչ հավատ,
Անգամ մատներդ զոռով են մտնում...

Բայց քո հավատը եթե նույնիսկ քեզ
Չի հերիքելու,
Իզուր ցույց չտաս, հետո թաքցնես:

Ստուգեցի՞ր, ունե՞ս,
Մոտդ հավատ կա՞...
Թե տանն ես թողել,
Հիմա էլ ուշ է ու տունն էլ հեռու
Ու որ գնացիր, չես հասցնի գաս…

Խնդրում եմ դու ինձ մի ծիծաղեցրու,
Ու դու էլ ինձ հետ տարվիր ծիծաղով:
Նման պատճառներ ես չեմ ընդունում,
Ու մի էլ ասա ինձ` այո կամ ոչ,
Այլ տուր կամ մի տուր…
Թե չէ խոսելուց նույնպես հոգնել եմ.
Ես խոսում եմ, լսում են ինձ,
Անգամ կարծում են, թե ինձ հասկացան,
Բայց հենց փորձում եմ գոնե մոտենալ,
Որ տեսնեմ արդյո՞ք ինձ ճիշտ են լսել,
Իսկույն փախչում են…
Բա ես, էլ ո՞նց հավատի սպասեմ…

Ստուգիր տեսնենք նորություն կա՞ գալիքից,
Թե չէ անցյալս կյանքս կերել է,
Ներկաս ձանձրացրել ու զզվեցրել է,
Ես էլ հոգնեցի այսքան սպասելուց…

Էլ ինչի՞ն սպասեմ,
Երբ բացությունս կարծում են շպար է,
Զիջելս խեղճության հետ են շփոթում,
Երբ ամաչելս ընդունում որպես ձևականություն,
Համառությանս աներեսության տիտղոս են տալիս,
Ուժս համարում մեծամտություն…
Ու դեռ մի բան էլ ես եմ մեղավոր,
Որ հանդուրժում եմ նրանց սխալը:

Հաճախ ծնկով են սեղմում կոկորդս,
Որ ձայն չհանեմ, չխոսեմ, լռեմ…
Բայց չեն նկատում, որ ծնկի իջած
Ստվերիս վրա, ոչ թե ինձ խեղդում,
Այլ ծունկ են մաշում…

Դե ո՞նց համբերեմ, դե ոն՞ց հավատամ,
Ո՞նց սիրեմ նրանց, կամ էլ ո՞նց ատեմ…
Սիրուց ցած ի՞նչ կա,
Որ նույն ժամանակ վեր լինի նաև ատելությունից,
Խղճմտա՞նք…
Այսինքն խղճա՞մ…
Ախր իմ հենց այս մտքերիս համար
Անիրավները հենց ինձ են խղճում,
Բա ես ի՞նչ անեմ,
Որ պատով տամ ինձ…
Ու՞մից ինչ սպասեմ…

Հավատ էլ չունեմ,
Գոնե դու օգնիր, ոչ թե մոռանամ`
Որ չունեմ հավատ
Այլ գոնե չզգամ դրա պակասը,
Քանի ինձ հետ ես...

Ստուգիր տեսնենք նորություն կա՞ գալիքից,
Թե չԷ անցյալս կյանքս կերել է,
Ներկաս ձանձրացրել ու զզվեցրել է,
Ես էլ հոգնեցի այսքան սպասելուց…

Որոնում

Մենք դիմացինին սիրում ենք ոչ այնքան նրա ով լինելու համար, այլ նրա համար, թե այդ դիմացինը որքանով է թույլ տալիս, որ իր մեջ գտնենք մեր հորինածին:

Մենք սիրում են մեր հորինածին, բայց միշտ չէ, որ ճիշտ ենք հորինում մեր ուզածը: Մենք հաճախ ենք հանդիպում նրան, բայց չենք ճանաչում, որովհետև մեզ բնորոշ է անընդհատ որոնումը: Այդ փնտրտուքը սկսում ենք ակամա ու չենք ավարտում այնքան ժամանակ, մինչև հենց ինքը` որոնյալը, մեզ հուշում է, որ գտնվեց…
Այդ որոնումը գլխավորում ենք ոչ թե մենք, այլ հենց մեր Ես-ը` անկախ մեր կամքից:
Մեր միջի սեփական ԵՍ-ը անկախ մեզնից դուրս է գալիս մեր միջից ու գնում է որոնելու: Գնում է այնտեղ, որտեղ չենք ուզի գնա, լինում է այնտեղ, որտեղ չենք էլ պատկերացրել... Որոնում է անընդհատ ու հենց մեզ համար: Չի կարելի նրան խանգարել, ուղղորդել:

Քիչ է մնում այնտեղ, որտեղից ուզում ենք չհեռանա, շատ է լինում այնտեղ, որտեղ չէինք ուզի լինել: Որոնում է... ու երբ գտնում է նրան, գնում տեղավորվում է նրա մեջ, որ երբ բախտներս բերի պատահենք, ապա նրա աչքերում տեսնենք մեր ԵՍ-ին ու ճանաչենք... Ու որպես կանոն, երբ տեսնում ենք, մի վախի նման զգացողություն ենք ունենում, չենք ուզում հավատալ... վիճում ենք ինքներս մեզ հետ...
Ու երբ չենք հավատում ու համակերպվում ԵՍ-ի ընտրությանը, ապա նա մեզ պատժում է` երկար ժամանակ դադարեցնելով որոնումները… Մենք չենք կարող ուղղորդել նրան` ԵՍ-ին. Որտեղ ուզի, ինչքան ուզի կլինի...

Դիմացինը մեզ սիրում է ոչ այնքան մեր ով լինելու համար, այլ նրա համար, թե որքանով ենք մենք դիմացինին թույլ տալիս, որ մեր մեջ գտնի իր հորինածին...

Դեռ խոսելուս համար

Դեռ խոսելուս համար
Չունեմ քննադատվածություն…
Ինձ պիտի պատժեին հենց խոսելուս համար
Լռեցնելով
Այնինչ` խոսելով եմ ինձ արդարացնում…
Բայց դե շուրջս, ահա տեսեք`
Քսու,
Ճղճիմ,
Ճռռան
Գորշ բառերի հանրահավաք,
Որ շղթայված իրարու
Դեպի կախաղան են շտապում…
Սակայն վերջին խոսքի համար,
Մի կյանք տևող
Տարածություն են դեռ շռայլում…
Անհույզ,
Անկիրք,
Տկլոր
Պոռնիկների բարաք,
Ուր բառերը միայն
Տնքոցներով են չափում,
Խորությունն էլ իմաստների
Հոգոցներով լցնում…
Բարբառում են ասես գոյությունը իրենց,
Որ կարող էր չլինելով նաև
Արդարացնել իրեն…

Դեռ խոսելուս համար
Չունեմ քննադատվածություն…
Ինձ պիտի գնդկահարեին երևի,
Որ մեռնելիս նույն լռությամբ եմ մեռնում,
Ինչ լռությամբ մինչև հիմա
Այգալույսն է բացվում…
Այնինչ ամեն անգամ
Դեռ ծնվելով եմ գոյությունս արդարացնում…
Բայց կողքերս, ահա նորից`
Հիվանդ,
Հեգնոտ,
Ու ջղաձիգ
Չար տողերի իրարանցում,
Որոնց անքրտինք ճակատից
Բթություն է ծորում…
Ճզմած,
Անեռ,
Անսեռ
Տողադարձեր մտքի,
Մտքի խոտան,
Իզուր վանկարկումներ էժան կրքի
Ճանկռում են ներսից
Հեգնոտ, ծաղրող հոգիս…
Լղոզվում են մտքիս մաշկին,
Քերթում սրտոտ կաշիս
Սին մտքերը դարիս:
Ու դեռ ո՞նց պիտի
Ես հավատամ մերձավորիս…

Դեռ գրելուս համար
Չունեմ քննադատվածություն…
Ինձ մեկնել են արդեն գայիսոնը փառքի`
Խարազանի նման
Ու մահակի նման փշոտ,
Ու թվում էր պիտի ես մեռնեի՞,
Թե՞ լռեի հանկարծ
Կսմթոցից էժան,
Այնինչ` խարազանից արդեն
Թրծվել եմ այնքան,
Որ ձեր բզզոցը միայն
Գլխացավ է ծնում…

Նկատվում են, ահա`
Ճաղատ,
Ճարպոտ,
Անհեռատես գլուխների
Կույտեր ձգված` շարան-շարան,
Մի գլուխ վեր ամբոխից,
Շնորհիվ ճարպիկ ոտնաթաթի…
Ցեխոտ
Ու գարշահոտ,
Լպրծուն
Ու կնճռոտ
Ճանկեր պարզած
Կոկորդիս ահա,
Սակայն ձայնս
Կոկորդից չի հնչում,
Ձեր գլխում է հնչում արձագանքս…
Մի քանի տող որպես
Լեշի կտոր,
Նետեմ հիմա,
Որ բզկտեք
Շան պես
Հանգստանաք…
Ու հոգեխում
Անկուշտ
Ժանիքները
Սրած
Սրտիս միջից հանեք
Ու հեռանաք…

Այնինչ դեռ խոսելու համար
Ես դեռ չունեմ քննադատվածություն…

Ես ինձ չեմ ների լռությանս համար,
Հոգիս ինձ չի ների հավերժ
Փակվածության դիմաց...
Ընծաներս լկտի,
Որ կնետեմ ես ձեր
Գարշանքին ծարավ
Երախներին արտասովոր,
Ու չեմ ների ես ձեզ,
Որ հագենաք անգամ
Սիրտս բզկտելով…

Թե չէ, որ լռեմ
Ո՞վ կհավատա,
Որ մինչ հիմա
Հավատամեռ
Ապրել այսպես
Սպասել եմ այսքան,
Սիրտս սեր է մղել,
Թոքերս շնչել են հույզ,
Կողերս կիրք են զսպել,
Աչքերս բաց եմ քնել,
Որ երբ հյուր գա
Թշնամիս էլ անգամ,
Ես բաց սրտով
Ու աչքաբաց դիմավորեմ…

Ո՞վ ինձ կհավատա, ո՞վ,
Երբ հենց հիմիկվանից,
Ես ինձ այս քնձռոտ
Խարդավանքին խառնեմ…

Ես դեռ խոսելու համար
Չունեմ քննադատվածություն…
Իբր պիտի գոնե մեկը ու մեկ անգամ
Հայց տաներ ի դեմ մեղավորիս
Խելառների ապաստարան…
Ու կռնչար իմ դեմ
Ու հոխորտար երկար,
Ու հորջորջար մտքեր
Ու գլխից դուրս բառեր
Նա հորիներ անգամ,
Մեղքեր կապեր վզիս,
Կրկնելուս համար,
Որ կյանքում հոգի է
Պետք մարդուն
Մարդ լինելու համար,
Հետո նոր գլուխ`
Լի կամ դատարկ…
Այնինչ սահմռկում են դեռ
Շատ բերաններ այնքան,
Որ կռինչը հանկարծ
Վնգստոց չդառնա
Նույն բերաններում
Դառնաթուրմ ու ճահճահամ…

Տաղանդ,
Հանճար,
Շնորհալի…
Հիմա չկա՞ն նման բաներ…
Քսու,
Սմքած,
Գորշ,
Հնոտի,
Հիվանդ,
Հեգնոտ,
Ճղճիմ,
Ճռռան,
Ցից բառերի կառափնարա՞ն…

Սա՞ է վերջը,
Թե՞ սկիզբն է սա …

Ինձ մի կառչեք.
Մի ճանկռեք.
Ձեզ կմաշեք,
Թողե~ք,
Թողե~ք
Հեռու մնամ…

Այնինչ ես դեռ խոսելուս համար
Չունեմ քննադատվածություն…

Սիրո ներգաղթ եմ հայտարարում

Ժանեկագործ,
Աստղածածան
Իմ հույզերը վարար
Դեռ նեկտարի նման
Օշարակ են թորում…
Թմրում են ցավերս կարոտի,
Երբ ջերմածին ձգտումներս
Ընդդեմ մերժումի
Ու հանուն սիրո
Շիկանում են դարձյալ
Երազաթև,
Հեքիաթահար
Իմ հույզերից վարար…

Մենակ եմ,
Դառնաղավաղ
Անհավատ,
Ահույս
Ու կարոտահար
Սպասումից կիսակորսված…

Մեղրոտ մատներս
Էլ ու՞մ շուրթերին պիտի հպեմ,
Եվ կրծքոտ կրծքիս
Ո՞վ կհենի գլուխ,
Ու՞մ վարսերը պիտի տարփեն
Բռովս մեկ…
Եվ ու՞մ շուրթերը պիտի
Նորից սերս հեգեն…
Էլ ո՞նց պիտի
Ափով անունս տան
Ծափ տան շրթիս շրթով,
Ու թևերս որպես ճոպան
Կոնքեր բարուր անեն…
Էլ ո՞վ պիտի ինձ հանդուրժի
Որ մատներս նորից
Դաշնակահար դառնան
Ողնաշարի վրա`
Ակորդները նրա
Մեկիկ, մեկիկ
Հնչեցնելով:
Էլ ո՞վ ինձ կվստահի
Ճերմակահաս պարանոցին
Շրթակնիք դաջեմ,
Միրգ-այտերը կճպեմ շրթունքներով…
Էլ ո՞վ պիտի թարթի
Իմ կոպերը անթարթ
Սեփական երազներով,
Թարթիչներով մաքրի
Այտերիս փոշին կարոտամեռ,
Ու ճակատով քունքիս զոդի
Քնահարամ հրճվանքս գիշերագես…
Էլ ու՞մ այտափոսերը պիտի
Բերնեբերան լցնեմ համբույրներիս
Եռման ջերմաստճանով,
Ու ժպտալուց` շրթանկյունի
Սրությունը չափեմ
Շրթունքներիս թացությունով:
Ախ, ո՞վ պիտի թույլ տա նորից
Լույս աչքերը մթնեմ
Իմ անկշտում զույգ ափերով,
Հարություն տամ իմ մեղքերին
Ու հյուր գնամ դեպի դրախտ
Պարանոցի արահետով…
Լույսեր հեղեմ բոց ճակատին,
Փաղաքշանքներ ցանեմ մարմնով մեկ,
Թևաբախում զգամ սպիոտ մեջքիս,
Ձեռքեր-աղավնիներ հպումներից...
Ո՞նց պիտի ես դաստակներիս
Դողը կարճեմ ինչ-որ մեկի
Գիրգ կոնքերի ձգողությամբ,
Համբյուրներս փակագծեմ
Համբյուրների կայտառությամբ:
Ու չակերտեմ քնքշությունս
Նշաններով դունչ-ճակատի…
Ու ծնկներս էլ ո՞նց պեղեն
Ինչ-որ մեկի ազդրերը,
Ո՞նց հոտոտեն լանջը նրա
Ջերմ ափերիս գորովները:
Էլ ու՞մ ուսին թուխս նստեցնեմ
Ես ձեռքերիս տենչանքները,
Ու ակոսեմ դնչով ի ցած
Թուլությունս համբուրելու…
Ու՞մ արցունքները կաթոտ
Պիտի ծորան իմ այտերով`
Ինձ ստիպելով զղջալ
Չարածներիս համար…

Ո՞նց արարեմ` մենակ եմ…
Սակայն
Շնչակտուր,
Սիրակոտոր
Հոգուս թևի վրա
Կարոտները նախշ են հյուսում…

Ու՞ր է կանչիս զիլ շեփորը…
Սիրո ներգաղթ եմ հայտարարում…

Գնալով ակամայից...

Գնալով սկսում եմ ակամայից
Զգացմունքներս շարել
Բուրգանման.
Իսկ բուրգերը աշխարհի
Ամենասեյսմոկայուն
Շինություններն են մնում
Առ հիմա:
Գնալով բարակում են
Զգացմունքներս
Բուրգերի նման`
Սրվելով սակայն ակամայից …

Ախր նոր եկա

Ախր նոր եկա,
Նոր եմ սկսում քեզ համար բացել
Ծոցատետրիս առաջին էջը…
Եթե ուզում ես գոնե մի քանի
Քայլ անել ինձ հետ`
Ուրիշ ճար չունես, պետք է դիմանաս…
Իսկ եթե թույլ ես,
Չեմ ուզի իզուր քեզնով էլ շատացնել
Չդիմացողների անպետք բանակը…
Նրանց քանակից մեղքս ծանրանում,
Ավելանում է պարտքս ու հոգսս խնամակալի…
Իսկ իմ անխնամ կարոտի համար
Ով պիտի հոգա…
Չէ',
Եթե թույլ ես, ապա մոտ չգաս.
Երկու թույլ մեկտեղ վտանգավոր են
Ու անապահով…

Այս հարցերը կարելի էր և չտալ

Կարելի՞ է խոսել...
Անտեղի էր հարցս,
Որովհետև հարցս
Արդեն խոսակցություն է...

Կարելի՞ է նայել աչքերիդ
Անթարթ ու ինքնամոռաց,
Անկուշտ ու ագահ հայացքով`
Չքողարկելով ցանկություններս...
Հարցիս ամենալավ պատասխանը
Կլինի այն,
Որ դու ինքդ նույնկերպ
Կնայես աչքերիս…

Կարելի՞ է ձեռքդ բռնել…
Առանց դրա
Խոսքս կթվա
Դիետիկ հույզերի անօգուտ սննդակարգ
Ու դու չես զգա չասածներս,
Ինչպես միևնույնն է` սկզբում
Չես զգալու, թե ինչպես,
Իբր ակամա ձեռքդ բռնեցի...

Կարելի՞ է քեզ կարոտել...
Որ թույլ տվեցիր,
Քեզ կկարոտեմ այնքան ուժգին,
Որքան իմ զսպումների հանրագումարն է,
Իսկ եթե ոչ`
Ստիպված ես ինձ պատժել
Քո տենչանքների անզսպությամբ,
Որովհետև ես անպայման
Կարոտելու եմ...

Կարելի՞ է քեզ համբուրել...
Ինչու՞ եմ հարցնում,
Որովհետև, որ առիթ ստեղծեցի,
Առանց հարցնելու,
Սկսելու եմ հենց համբուրելուց...

Կարելի՞ է քեզ մոռանալ, եթե պետք լինի...
Իզուր հարցրեցի.
Որ թույլ էլ տվեցիր`
Չեմ կարողանա...

Կարելի՞ է պարզապես անունդ տալ
Ու պատճառներ չփնտրել
Դա անելու համար...
Քո անունը իմ լեզվի
Հատընտիրն է
Ու շուրթերիս
Գարնանատառ տարազը…

Կարելի՞ է արթնանալ
Թարթիչներիդ տված խուտուտը
Այտերիս վրա զգալուց
Եվ հասկանալ,
Որ կրծքիս համար ամենալավ
Վերմակը
Մազերդ են...
Այնուհետև կհյուրասիրեմ սիրաբլիթներով:
Գուցե լեզուդ մի քիչ այրվի,
Բայց կկշտանաս…

Կարելի՞ է քեզ ոչինչ չհարցնել...
Հարցնելու վրա ծախսած ժամանակս
Կօգտագործեմ առավել արդյունավետ
Ու շնչառությունս ավելի երկար
Կդիմանա կրքերի
Քաղցր ու թանձր հեղձուկին...

Կարելի՞ է չպատասխանել
Այն չտրված հարցիդ,
Թե քեզ սիրու՞մ եմ…
Այս հարցի պատասխանը
Ամենաաննկարագրելին ու անավարտը կլինի…

Կարելի՞ է չկրկնել
Այս ամենը
Հաջորդ անգամ...

Իսկ հիմա կարծում եմ
Իրավունք ունեմ լռելու...

Հարցեր չտա'ս...

Դե եկ գնանք

Եկ վերցնենք մի սրտապարկ,
Մեջը լցնենք
Մի զույգ համբույր,
Մի ումպ ծիծաղ,
Մի բուռ ժպիտ,
Մի փունջ հավատ,
Մի պտղունց հույս,
Համբերության թոկով կապենք
Սրտապարկի բերանը պինդ,
Գրպաններս լցնենք խինդով
Ու ցնծությամբ,
Արշալույսի գլխաշորը
Գցեմ գլխիդ,
Մայրամուտի հորիզոնը
Որպես գոտի վրաս կապեմ
Ու միասին
Ճամփա ընկնենք
Մինչև ես քեզ,
Մինչև դու ինձ…
Դե եկ գնանք,
Դե ձեռքդ տուր…

Շատ միամիտ

Մի գիշեր շատ միամիտ
Քնել էի երազիս վրա,
Տանջել էի նրան ամբողջ գիշեր
Իմ անհանգիստ քնում շուռ ու մուռ գալով...
Երբ արթնացա` լվացվելիս,
Հայելու մեջ տեսա
Երազի հետքը աչքերիս մեջ դաջված...
Ու մարդիկ այս դեպքից հետո,
Շատ երկար են նայում աչքերիս`
Երազ են տեսնում ակամա...

Բանաստեղծություն

Բանաստեղծ լինելը
ի ծնե աղջիկ
կամ տղա լինելու
նման մի բան է...